کلمه‌ی «یوگا» از ریشه‌ی (یوگ یا یوج) آمده که واژه‌ای سانسکریت است به معنای وصل کردن؛ وصل کردن ذهن به جسم، احساسات به منطق و وصل کردن توجه به عمل. معادل انگلیسی آن to yoke (جفت کردن یا جفت شدن) است. یوگا یعنی ملحق شدن یا یکی شدن.
یوگی کسی است که تمرینهای یـوگا را انجام می‌دهد.
یوگا به معنای واقعی خودش یک ورزش است. ورزش یعنی ورز آوردن، آماده کردن. یـوگا ورزش کاملی است برای جسم و ذهن. تکنیک‌هایی در یوگا وجود دارد که هم بدن را ورزش می‌دهد و هم ذهن را به تکاپو و ورز آمدن وادار می‌کند.
تمام تمرینهای یوگا بر دو بُعد جسم و ذهن تاثیر می‌گذارد و هیچ وقت تمرینهای بدنی از تمرینهای ذهنی جدا نیست. برای انجام تمرینهای بدنی (آسانا) از تمام کفایت‌های ذهنی مثل توجه، دقت و تمرکز استفاده میشود، همین‌طور برای انجام تمرینهای ذهنی مثل مراقبه، درست به همان اندازه که از ذهن استفاده می‌کنیم بدن را هم به کار می‌گیریم چون وضعیت بدن و حالت نشستن در ایجاد تمرکز فکر و جایگاه «حضور» نقش مهمی دارد.
در هر تمرین یوگا تاکید و توجه به وصل کردن این دو عنصر جدا از یکدیگر در انسان صنعتی امروز وجود دارد.
«قدمت یوگا»
قدمت یوگا بیش از سه هزار سال است. اولین کسی که یوگا را به‌صورت دستاوردی علمی و عملی جمع آوری کرد و آن‌را به‌صورت فعلی و قابل اجرا برای همه معرفی کرد، فیزیکدان و فیلسوف هندی به نام پاتانجلی (Patanjali) بود که حدودا دو تا پنج قرن قبل از میلاد می‌زیست. او در کتاب خود موسوم به سوتراهای یوگا (Yoga Sutras) یوگا را به هشت مرحله تقسیم کرده که به آشتانگا یوگا (Ashtanga Yoga) موسوم است و مردم مغرب زمین آن‌را به عنوان یوگای انضباط جسم و فکر می‌شناسند.
«یوگا و رشته‌های آن»
یوگا به چهار رشته‌ی اصلی تقسیم میشود که عبارتند از:
باکتی یوگا:
رسیدن به حقیقت و وصل شدن از طریق تجربه‌ی عشق و محبت به تمامی موجودات و مخلوقات عالم.
کارما یوگا:
رسیدن به حقیقت و وصل شدن از طریق کار و خدمت بدون چشم داشت.
گیانا یوگا:
رسیدن به حقیقت و وصل شدن از طریق کسب دانش و آگاهی.
آشتانگا یوگا:
رسیدن به حقیقت و وصل شدن از طریق به کنترل درآوردن و پرورش جسم و فکر و در نهایت متحد و هماهنگ کردن آن دو. این رشته از یوگا خود به دو شعبه تقسیم میشود:
«هاتها یوگا» و «راجا یوگا»
هاتها یوگا:
در این رشته از یوگا تمرین‌هایی وجود دارد که انجام دادن مرتب آنها تاثیرات زیر را در بر دارد:
الف) بدن از سموم و ناخالصیها پاک میشود.
ب) در این طریق روشهایی وجود دارد که سبب تقویت دستگاه تنفس، گردش خون، گوارش و سیستم عصبی میشود و شخص با انجام دادن آنها بر مقاوت طبیعی خود افزوده و سلامتی را در حیطه‌ی جسم و ذهن تجربه خواهد کرد.
ج) شخص را قادر می‌سازد بر واکنشهای غیر ارادی (Impulse) خود کنترل و تسلط داشته باشد.
راجا یوگا:
در این رشته راه‌هایی وجود دارد که شخص با انجام دادن آنها به کنترل و انضباط ذهن دست می‌یابد. با انجام دادن تمرینهای این بخش از یـوگا، مهارت‌های ذهنی افزایش پیدا می‌کند و میزان دقت، تمرکز، اراده، حافظه و سایر توانایی‌های ذهنی فرد تقویت میشود. در راجا یوگا مراحلی وجود دارد که شخص با پیمودن آنها، ذهن بیقرار خود را در آرامش و صلح درونی مستقر می‌کند. این مراحل عبارتند از:
- Pratyahara؛ کناره گیری حواس از محرکات
- Dharana؛ تمرکز فکر
- Dhyana؛ مراقبه
- Samadhi؛ یکی شدن
یوگایی که اکنون در بیشتر کشورهای جهان به آن عمل میشود و به‌عنوان کلیدی برای رسیدن به سلامت جسم و آرامش روان آن‌را به کار می‌برند، هاتها یوگا و بخشی از راجا یوگاست. زیرا با توجه به زندگی شتابزده‌ی صنعتی و ماشینی که کم و بیش هر شهروندی با آن در تماس است و احتیاج انسان به تندرستی و آرامش فکر، تمرینهای بدنی، تنفسی و ذهنی که در این قسمت از یوگا وجود دارد، جوابگوی نیازهای اوست.
در مورد این بخش از یوگا، سال‌هاست که متخصصان ورزش و تربیت بدنی، پزشکان، روان‌پزشکان و سایر پژوهش‌گران مراکز تحقیق علوم انسانی و دانشگاه‌های بزرگ جهان بررسی و تحقیق می‌کنند. نتایج علمی و کاربردی این تحقیقات هم اکنون در درمانگاههای سلامتی جسم و ذهن، در مراکز ورزشی، در دانشگاهها به‌عنوان واحد درسی، در آسایشگاههای معلولین و معتادان و … به‌عنوان شیوه‌های افزایش مهارت‌های جسمی و ذهنی به‌کار برده میشود.
جدول معرفی چهار رشته اصلی یوگا و زیر رشته‌های آشتانگا یوگا در سال 1373، به منظور معرفی ابعاد کاربردی هاتها یوگا، به همت مسعود مهدوی‌پور برای کارشناسان سازمان تربیت بدنی طراحی و معرفی شد.
