پرانایاما، مقالات آموزشی
پرانا و آپانا
اردیبهشت
پرانا (Prana)
پرانا نیروی حرکت دهنده، جابه‌جا کننده و زندگی دهنده است. تا زمانی‌که در یک وسیله‌ی مکانیکی یا سیم برق، گیاه، بدن حیوان یا انسان وجود دارد حرکت و زندگی نیز موجود است. با قطع شدن یا بیرون رفتن آن، حیات و حرکت نیز پایان می‌یابد.
آپانا (Apana)
در طبیعت و هستیِ پهناور و در تمام تجلیات فیزیکی و حیاتی، همه چیز کامل است. هیچ جزئی تنها و جدا از بقیه‌ی اجزا نیست. قرینه یا جفتِ هر چیز با همان کیفیت در کنار آن یا در نقطه و مکانی دیگر با عملکردی دیگر موجود است. پرانا یا نیروی محرکه نیز جفتی با همان قدرت و کیفیت و با عملکردی کاملا متفاوت در کنار خود یا در مکان دیگر داراست. یوگی‌های هندی در چند هزار سال قبل به وجود آن پی برده و آن‌را آپانا نامیدند. آپانا در حقیقت ضد انرژی یا خنثی کننده‌ی نیروست. کار آپانا در کنار پرانا ایجاد فضای تعادل است. در مقایسه با حرکت و گرمای پرانا، آپانا ماهیت توقف دهنده و خنک کننده دارد. آپانا در دلِ خود و با فضای سرد و منجمد، التهاب و گداختگیِ پرانا را تعدیل می‌کند.
می‌توان گفت کیهان و هر پدیده‌ی موجود در آن بدون پرانا راکد، منجمد و مرده است. همین‌طور اگر در پدیده‌های هستی آپانا موجود نباشد نیرو، التهاب و بالاخره آتش و گدازه‌های آن خود موجود و پیرامونش را می‌سوزاند و نابود می‌کند. در هر نقطه از جهان هستی پرانا و آپانا با یکدیگر ارتباط دارند و به یک اندازه موجود هستند. فقط در چنین جایگاهِ تعادل و برابری، نظم و زندگی برقرار می‌ماند.
پرانا و آپانا فقط در سایه‌ی چنین اتحادی حفظ و پایدار خواهند ماند. به مجرد زیاد و کم شدن یکی از آن دو، بی‌نظمی، انفجاراتِ تخریب کننده یا فروپاشی و مرگِ ذرات ریز و درشت و گیاهان و جانداران فرا خواهد رسید.
این دیدگاه و تقسیم‌بندیِ انرژی و ضد انرژی که در تمام فرهنگ‌های کهن وجود داشته امروز نیز توسط کشفیات و درک‌های دانشمندان فیزیک جدید و زیست‌شناسی به‌نوعی در حال هویت پیداکردنِ علمی و کنار رفتن پرده‌های ابهام و ناباوری از روی آن‌هاست.
ارتباط پرانا و آپانا با ماده و ضدماده
در عالم و کیهانِ بی‌نهایت، در دلِ هر کهکشان، خورشید، برخی از سیارات و بالاخره درون کوچک‌ترین ذره‌ی هر عنصر یعنی اتم، مرکزی وجود دارد که کانونِ گرما، انرژی، حرکت و زندگیِ شعاع‌های پیرامونِ خویش است.
امروز دانشمندان نجوم دریافته‌اند که در دلِ هر کهکشان و منظومه‌های کشف نشده‌ی کیهانی نیز یک فضای ضد ماده و ضد‌انرژیِ مجهول وجود دارد. در ماهیت این فضا که هنوز در پرده‌ی ابهام قرار دارد عمق و نیروی مکندگیِ واقعا مافوق تصور بشری وجود دارد که نه‌تنها هر جسمِ بزرگ و کوچک مانند خورشیدها و سیارات را می‌تواند توسط جاذبه ی بی نهایت عظیم خود به درون بکشد و به ظاهر نیست و نابود کند بلکه ذرات پراکنده‌ی انرژی و نور هم نمی‌توانند از آن بگریزند و به گفته‌ی فیزیک‌دان‌ها این گودال‌های آسمانی قادر هستند ذرات فوتون یا نورِ پیرامون خود را همانند جارو برقی که ذرات غبارِ فرش به درون آن مکیده می‌شود، به عمق جاذبه‌ی غیرقابل تصور خود جذب نمایند که پس از آن در محیط فقط تاریکی و نیستی باقی می‌ماند.
شاید آپانا که یوگی‌های چند هزار سال پیش از آن نام برده‌اند در سطوح و طبقاتِ کیهان همان فضای ذکر شده یا سیاه‌چاله‌هایی است که فیزیک‌دان‌ها آن‌ها را توصیف و معرفی کرده‌اند.
نوشته: مسعود مهدوی‌پور
تیر 93